06.01. Τα αίτια και οι αφορμές του Πελοποννησιακού πολέμου - Ο Αρχιδάμειος πόλεμος (431-421 π.Χ.)
Τα αίτια
Η Αθήνα, μετά την πλήρη κυριαρχία στο Αιγαίο, στρέφει τις βλέψεις της και προς τη Δύση,
το Ιόνιο και την Αδριατική.
Αυτό τη φέρνει σε σύγκρουση με την Κόρινθο, κύρια σύμμαχο της Σπάρτης,
η οποία θεωρούσε ως χώρο επιρροής της τις δυτικές θάλασσες και
βλέπει τώρα τα οικονομικά της συμφέροντα να απειλούνται.
Ακόμη, η πολιτειακή διαφορά της Αθήνας με τη Σπάρτη,
η οποία γεννά και τη διαφορά στην ανάπτυξη των νοοτροπιών,
είναι η βαθύτερη και ουσιαστικότερη αιτία του χάσματος ανάμεσα στις δύο πόλεις, το οποίο, σταδιακά, θα καταστεί αγεφύρωτο.
Η κλειστή και αριστοκρατική Σπάρτη έβλεπε με ολοφάνερη καχυποψία τη συνεχώς αυξανόμενη δύναμη της ανοικτής και δημοκρατικής Αθήνας.
Με την Αθήνα και τη Σπάρτη βρίσκονται αντιμέτωπες δύο αντίπαλες και αντίθετες κοσμοθεωρίες.
Η σύγκρουση ήταν αναπόφευκτη.
Σύμφωνα με τον Θουκυδίδη,
η ανάμειξη των Αθηναίων στη διαμάχη ανάμεσα στην Κέρκυρα και την Κόρινθο για την Επίδαμνο (Δυρράχιο),
αποτελεί την πρώτη αφορμή του πολέμου.
Η αντιπαλότητα ανάμεσα σε Κόρινθο και Αθήνα οξύνεται και
οι Κορίνθιοι ωθούν σε αποστασία από την Αθηναϊκή συμμαχία την Ποτίδαια (432 π.Χ.).
Σε αντίποινα ο Περικλής απαγορεύει στα πλοία των Μεγαρέων, συμμάχων της Σπάρτης, να αγκυροβολούν σε λιμάνια της Αθηναϊκής συμμαχίας και να διεξάγουν εμπόριο
(Κατά Μεγαρέων ψήφισμα).
Οι «Τριακοντούτεις σπονδαί» (τριακονταετής ειρήνη) είχαν παραβιαστεί.
Σε συνέδριο στη Σπάρτη, Κορίνθιοι και Μεγαρείς, με τη συμπαράταξη και της φιλοπόλεμης σπαρτιατικής μερίδας,
ισχυρίζονται ότι ο πόλεμος είναι η μόνη λύση.
Επικρατούν οι φιλοπόλεμοι και οι εχθροπραξίες αρχίζουν το 431 π.Χ.
Ο πόλεμος ονομάστηκε Πελοποννησιακός, κράτησε, με μικρές διακοπές, 27 χρόνια και διακρίνεται σε τρεις φάσεις:
α) Αρχιδάμειος πόλεμος (431-421 π.Χ.)
β) Σικελική εκστρατεία (415-413 π.Χ.)
γ) Δεκελεικός πόλεμος (413-411 π.Χ.).
Πρόλογο του πολέμου αποτέλεσε
η εισβολή των Θηβαίων στην Πλάταια,
παραδοσιακή φίλη της Αθήνας.
Ο πελοποννησιακός στρατός, με αρχηγό το βασιλιά της Σπάρτης Αρχίδαμο,
λεηλατεί την ύπαιθρο της Αττικής και
ο πληθυσμός της αναγκάζεται να καταφύγει μέσα στην οχυρωμένη πόλη.
Το 430 π.Χ. μια μολυσματική ασθένεια αποδεκατίζει τον πληθυσμό της Αθήνας.
Θύμα της και ο ίδιος ο Περικλής (429 π.Χ.).
Οι Αθηναίοι χάνουν το ηθικό τους.
Ισάξιος διάδοχος του Περικλή δεν υπάρχει.
Στην πολιτική κυριαρχούν πλέον οι δημαγωγοί.
Για να αντιμετωπίσει τις σπαρτιατικές επιδρομές, η Αθήνα πιέζει οικονομικά τους Συμμάχους.
Οι αυθαιρεσίες προκαλούν εξεγέρσεις.
Η Λέσβος πρωτοστατεί (428 π.Χ.) και
η αποστασία καταπνίγεται με αγριότητα από τους Αθηναίους.
Το 425 π.Χ. ένα απροσδόκητο γεγονός,
η κατάληψη του μικρού νησιού Σφακτηρία στην Πύλο από τους Αθηναίους και
η σύλληψη πολλών Σπαρτιατών, αναγκάζει τη Σπάρτη,
για να πετύχει την απελευθέρωση των αιχμαλώτων, να ζητήσει ειρήνη.
Οι Αθηναίοι απορρίπτουν την πρόταση.
Οι Σπαρτιάτες μεταφέρουν τον πόλεμο στη Μακεδονία.
Ο στρατηγός Βρασίδας, με ένα εκστρατευτικό σώμα,
φθάνει στη Χαλκιδική και καταλαμβάνει την Αμφίπολη.
Οι Αθηναίοι αντιδρούν και στέλνουν στρατό στη Χαλκιδική υπό τον δημαγωγό Κλέωνα.
Σε αμφίρροπη μάχη κοντά στην Αμφίπολη
φονεύονται και οι δύο στρατηγοί,
Βρασίδας και Κλέων (422 π.Χ.).
Ο θάνατος των δύο ηγετών είχε ως άμεσο αποτέλεσμα το τέλος του πολέμου.
Με πρωταγωνιστή τον αρχηγό του αριστοκρατικού κόμματος στην Αθήνα,
Νικία,
υπογράφεται ειρήνη για 50 πενήντα χρόνια (421 π.Χ.).