5.2.1 Οικονομικές, κοινωνικές και πολιτιστικές αλλαγές
Η οικονομία.
Πριν από τις κατακτήσεις η κύρια ασχολία των Ρωμαίων ήταν η καλλιέργεια της γης.
Το μικρό ρωμαϊκό κράτος στηριζόταν σ’ ένα σύστημα κλειστής αγροτικής οικονομίας.
Μετά την κατάκτηση της Ιταλίας και την υποταγή της Καρχηδόνας, άρχισε να αναπτύσσεται από τους Ιταλιώτες το εμπόριο και παράλληλα η βιοτεχνία.
Δημιουργήθηκαν μεγάλα εργαστήρια, στα οποία η εργασία ήταν ομαδική για να προλαβαίνουν τις παραγγελίες και να καλύπτουν τις ανάγκες της ζήτησης.
Η αλλαγή στο σύστημα παραγωγής επέφερε και σταδιακή αλλαγή στο είδος της εργασίας.
Έτσι, επικράτησε η εργασία των δούλων που ήταν πολύ φθηνότερη.
Οι μικρές και οι μεσαίες επιχειρήσεις αλλά και οι μικρές ιδιοκτησίες βαθμιαία εξαφανίστηκαν, επειδή δεν άντεξαν στον ανταγωνισμό των μεγάλων εργαστηρίων.
Το ίδιο συνέβη και με τους μικρούς ιδιοκτήτες της γης πουαπορροφήθηκαν από τις μεγάλες γαιοκτησίες.
Η κοινωνία.
Οι οικονομικές αλλαγές είχαν άμεσες επιπτώσεις στη ρωμαϊκή κοινωνία.
Η εξαφάνιση των μικρών ιδιοκτησιών και των μικρών εργαστηρίων σήμανε παράλληλα την εξαφάνιση όλων αυτών που ως το 2οαι.
π.
Χ.
στήριζαν το δημοκρατικό πολίτευμα και αποτελούσαν το στρατό με τον οποίο έγιναν οι μεγάλες κατακτήσεις.
Κι αυτοί ήταν ο κύριος όγκος του ρωμαϊκού λαού που δεν μπόρεσε να ανταποκριθεί στα νέα οικονομικά δεδομένα.
Έχασε τη μικρή του περιουσία και άρχισε να συγκεντρώνεται στη Ρώμη σε αναζήτηση ευκαιριών.
Τα μόνα εφόδιαπου διέθεταν αυτοί οι άνθρωποι ήταν τα πολιτικά δικαιώματα του Ρωμαίου πολίτη.
Το κύριο μέσο επιβίωσής τους ήταν η ψήφος και η μαρτυρία τουςστα δικαστήρια.
Ουσιαστικά παρασιτούσαν εξαργυρώνοντας την ψήφο τους στους πλουσίους.
Έτσι εξελίχθηκαν προοδευτικά σε μια ανθρώπινη μάζα χωρίς συνείδηση, το γνωστό ρωμαϊκό όχλο2.
Τα πλούτη που συσσωρεύτηκαν από τις μεγάλες κατακτήσεις τα καρπώθηκαν δύο ολιγάνθρωπες κοινωνικές τάξεις: οι συγκλητικοί και οι ιππείς.
Οι συγκλητικοί ήταν νέα αριστοκρατική τάξη, η οποία σχηματίστηκε από ανθρώπους που οι ίδιοι ή οι πρόγονοι τους είχαν καταλάβει κάποτε κάποιο ανώτατο αξίωμα.
Δεν ασχολούνταν με επιχειρήσεις, κατείχαν όμως μεγάλα αγροκτήματα.
Η απόκτηση των αξιωμάτων γινόταν με εκλογές.
Για να εξασφαλίσουν την εκλογή τους είχαν την ανάγκη του λαού που τους έδινε την ψήφο του.
Ονομάζονταν συγκλητικοί, γιατί με την κατάκτηση κάποιου υψηλού αξιώματος εντάσσονταν στο σώμα της συγκλήτου.
Σταδιακά με τις κατακτήσεις συγκεντρώθηκε μεγάλη πολιτική δύναμη στη σύγκλητο.
Οι συγκλητικοί αποτελούσαν μια κλειστή κοινωνική ομάδα, που δεν άφηνε το περιθώριο σε άτομα διαφορετικής κοινωνικής προέλευσης να διεκδικήσουν δημόσιο αξίωμα.
Σε σπάνιες περιπτώσεις, όταν συνέβαινε αυτό.
αυτός που εκλεγόταν ονομαζόταν νέος άνθρωπος3.
Οι ιππείς ήταν οι πλούσιοι του χρήματος.
Το όνομά τους μόνο παραπέμπει σε παλαιές εποχές, όταν ιππείς ονομάζονταν όσοι ήσαν αριστοκρατικής καταγωγής και είχαν τη δυνατότητα να εκτρέφουν άλογο για να πολεμούν έφιπποι.
Μετά τις κατακτήσεις, ιππείς ονομάστηκαν όσοι είχαν χρηματική περιουσία που τους επέτρεπε να στρατεύονται στο ιππικό.
Ασχολήθηκαν με εργασίες που απέδιδαν κέρδη, όπως με επιχειρήσεις, εμπόριο, τοκογλυφία, ανάληψη δημόσιων έργων.
Η πιο κερδοφόρα επιχείρηση ήταν του δημοσιώνη, εκείνου δηλαδή που νοίκιαζε από το κράτος το δικαίωμα της είσπραξης των δημόσιων φόρων από τις επαρχίες ή ακόμα της εκμετάλλευσης των μεταλλείων ή των λιμανιών.
Εννοείται ότι οι δημοσιώνες προκατέβαλλαν στο κράτος τα έσοδα των εισπράξεων που θα έκαναν.
Στη συνέχεια πουλούσαν τα δικαιώματά τους σε επιχειρηματίες των επαρχιών, οι οποίοι προσπαθούσαν να εισπράξουν τους φόρους με σκληρό τρόπο και με υψηλό κέρδος από το λαό.
Αυτοί είναι οι γνωστοί τελώνες, για τους οποίους πολλές φορές γίνεται λόγος στην Καινή Διαθήκη.
Θα πρέπει να επισημάνουμε ότι οι ιππείς δεν ήταν ευγενούς καταγωγής και ότι δεν είχαν τηδυνατότητα να καταλαμβάνουν ανώτατα δημόσια αξιώματα· για το λόγο αυτό βρίσκονταν σε αντιπαράθεση με τους συγκλητικούς.
Όπως ήταν φυσικό, οι μεγάλες κατακτήσεις συνέβαλαν στην ανάπτυξη της δουλείας.
Οι Ρωμαίοι στρατηγοί αιχμαλώτιζαν κατά χιλιάδες τους κατοίκους των κατακτημένων περιοχών, τους οποίους στη συνέχεια παρέδιδαν στους δουλεμπόρους.
Η αγοραπωλησία δούλων ήταν ευρύτατα διαδεδομένη επιχείρηση, ιδιαίτερα στα λιμάνια της Ανατολής.
Η ζήτηση των δούλων αυτή την εποχή αυξάνεται εξαιτίας της ανάπτυξης των επιχειρήσεων και των γαιοκτησιών.
Οι δούλοι παρείχαν φτηνότερη εργασία από τους ελεύθερους πολίτες.
Η συμπεριφορά των Ρωμαίων απέναντι στους δούλους ήταν ιδιαίτερα σκληρή, γι’ αυτό και σημειώθηκαν πολλές εξεγέρσεις δούλων, οι οποίες τις περισσότερες φορές καταπνίγηκαν στο αίμα.
Η καθημερινή και η πνευματική ζωή των Ρωμαίων.
Οι κατακτήσεις έφεραν σε άμεση επαφή τους Ρωμαίους με τα κοσμοπολίτικα κέντρα της Ανατολής και τον πολιτισμό των ελληνιστικών βασιλείων.
Η πολυτέλεια και τα πνευματικά αγαθά του ελληνιστικού πολιτισμού επηρέασαν την καθημερινή ζωή των Ρωμαίων και την πολιτιστική τους εξέλιξη.
Ο στίχος του ποιητή Οράτιου που αναφέρει ότι «η ηττημένη Ελλάδα κατέκτησε το σκληρό νικητή και έφερε τις τέχνες και τα γράμματα στο αγροτικό Λάτιο» προβάλλει την κατάσταση εκείνης της εποχής.
♦ Οι Ρωμαίοι υιοθέτησαν πολλά στοιχεία από την καθημερινή ζωή των Ελλήνων αλλά και άλλων λαών.
Σε ό,τι αφορά την κατοικία, την ενδυμασία, το φαγητό και τη διασκέδαση, δανείστηκαν ό,τι προκαλούσε την εντύπωση και δημιουργούσε άνεση στη ζωή.
Τους έλειψε το μέτρο και η λεπτή αίσθηση του ωραίου4.
♦ Στο θρησκευτικό τομέα, οι Ρωμαίοι επηρεάστηκαν από λατρείες της Ανατολής και ιδιαίτερα από εκείνες που είχαν σχέση με οργιαστικές και μυστηριακές τελετές, όπως της Ίσιδας, της Κυβέλης, του Μίθρα.
Οι θρησκευτικές πεποιθήσεις, άλλωστε, των ελληνιστικών χρόνων συνέβαλαν προς αυτή την κατεύθυνση (βλ.
και σ.
143-144).
♦ Οι Ρωμαίοι εκδήλωσαν την προτίμησή τους στην κωμωδία.
Υιοθέτησαν τα χαρακτηριστικά της νέας αττικής κωμωδίας.
Στη διακωμώδηση ανθρώπινων τύπων επιδόθηκαν με επιτυχία οι κωμωδιογράφοι Πλαύτος και Τερέντιος.
♦ Την ελληνική τέχνη γνώρισαν με την κατάκτηση του Τάραντα.
Από τις περιοχές που κατακτούσαν μετέφεραν πολλά έργα τέχνης για να διακοσμήσουν τους δημόσιους χώρους και τις επαύλεις τους οι πλούσιοι.
Έλληνες καλλιτέχνες αντέγραφαν έργα γλυπτικής κατά παραγγελία των Ρωμαίων.
♦ Έλληνες μορφωμένοι που μεταφέρθηκαν αιχμάλωτοι στη Ρώμη έγιναν δάσκαλοι των παιδιών των Ρωμαίων.
Ήταν του συρμού οι πλούσιοι να διατηρούν ένα κύκλο πνευματικών ανθρώπων που τους δίδασκαν φιλοσοφία, ρητορική και μουσική.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο κύκλος των Σκιπιώνων*, στον οποίο περιλαμβάνονταν πολλοί Ελληνες μορφωμένοι, όπως ο Παναίτιος ο Ρόδιος, ο Πολύβιος ο Μεγαλοπολίτης και άλλοι.
Μια από τις εκδηλώσεις που συγκινούσε ιδιαίτερα τους Ρωμαίους ήταν οι μονομαχίες.
Παρακολουθούσαν αγώνες ανθρώπων που μονομαχούσαν μέχρι θανάτου.
Ανάλογη εκδήλωση ήταν και οι θηριομαχίες*.
Τις εκδηλώσεις αυτές, που εξελίχθηκαν σε κύριο τρόπο διασκέδασής τους, φαίνεται ότι τις υιοθέτησαν από τους Ετρούσκους.
"