“Η ειρήνη, η οικονομική άνοδος και η ευνομία λειτούργησαν ως παράγοντες συνοχής μεταξύ των λαών της αυτοκρατορίας.
— Μέσα στη ρωμαϊκή οικουμένη κυκλοφορούσαν ελεύθερα οι άνθρωποι, διαδίδονταν οι ιδέες, οι συνήθειες, οι τεχνοτροπίες.
— Οι εθνικοί πολιτισμοί συγχωνεύτηκαν και δημιουργήθηκε πολιτισμική ενότητα μεταξύ των λαών της αυτοκρατορίας.
— Ο οικουμενικός πολιτισμός που προέκυψε ήταν τόσο στην ουσία όσο και στα εξωτερικά του χαρακτηριστικά ελληνορωμαϊκός.
— Όργανο για τη διάδοση αυτού του πολιτισμού στη Δύση έγινε η λατινική γλώσσα, ενώ στην Ανατολή, στο χώρο εξάπλωσης του ελληνιστικού κόσμου, εξακολούθησε να είναι η ελληνική.
— Η πνευματική αναγέννηση των αυτοκρατορικοί χρόνων οφείλεται σε Έλληνες λόγιους που ανανέωσαν τη σκέψη των αρχαίων κλασικών αλλά και σε φιλέλληνες αυτοκράτορες, όπως ο Αδριανός, ο Μάρκος Αυρήλιος κ.
, οι οποίοι συνέβαλαν στην ίδρυση σχολών νομικής και ρητορικής σε πόλεις της Ανατολής.
— Στις σχολές αυτές δίδαξαν πνευματικοί άνθρωποι, γνωστοί ως σοφιστές, οι οποίοι αμείβονταν από έσοδα του ρωμαϊκού κράτους ή των ίδιων των πόλεων.
— Η κίνηση αυτή, που προέβαλλε ως συνείδηση της πνευματικής υπεροχής των Ελλήνων απέναντι στηνπολιτική επικράτηση της Ρώμης, ονομάστηκε Δεύτερη Σοφιστική.
— Οι εκπρόσωποι της ήταν συγχρόνως δάσκαλοι, ρήτορες και φιλόσοφοι.
Μιμήθηκαν το ύφος των κλασικών συγγραφέων και συνέγραψαν κυρίως ρητορικούς λόγους που δεν είχαν άμεση σχέση με την πολιτική, εξυπηρετούσαν όμως την επίλυση προβλημάτων της καθημερινής ζωής.
— Εκπρόσωποι της Δεύτερης Σοφιστικής ήταν ο Δίων ο Χρυσόστομος, ο Λουκιανός, ο Ηρώδης ο Αττικός και άλλοι.
Σπουδαίος συγγραφέας αυτής της εποχής, με φιλοσοφική σκέψη, επηρεασμένη από το πλατωνικό έργο, ήταν ο Πλούταρχος, γνωστός για τους «Βίους» του και τα «Ηθικά».
— Στο πρώτο έργο περιελάμβανε τις βιογραφίες σπουδαίων προσώπων Ελλήνων και Ρωμαίων σε ζεύγη παράλληλα, στο δεύτερο φιλοσοφικές πραγματείες.
— Η ιστοριογραφία των αυτοκρατορικών χρόνων μιμήθηκε κλασικά πρότυπα.
— Σπουδαίοι ιστορικοί αυτής της εποχής ήταν Ρωμαίοι και Έλληνες.
— Ο Τάκιτος, από τους μεγαλύτερους λατίνους ιστορικούς της αρχαιότητας, έγραψε την ιστορία των αυτοκρατόρων του 1ου αι.
— με ζωηρές περιγραφές και διεισδυτικότητα στις ανθρώπινες πράξεις.
— Έλληνες ιστορικοί με σημαντικό έργο ήταν ο Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς (1ος π.
), ο Αππιανός (1ος -2ος αι, μ.
), ο Δίων ο Κάσσιος (2ος -3ος αι.
) που έγραψαν ιστορία των ρωμαϊκών χρόνων, —- ο Αρριανός (2ος αι.
), που ασχολήθηκε με την εκστρατεία του Μ.
— Αλεξάνδρου στο έργο του «Αλεξάνδρου Ανάβασις» και ο Παυσανίας, που έγραψε έργο περιηγητικού περιεχομένου και όχι καθαρά ιστορικού, το «Ελλάδος Περιήγησις» (2ος αι.
— Από τα λογοτεχνικά είδη καλλιεργήθηκε ιδιαίτερα το μυθιστόρημα.
— Ο πυρήνας των υποθέσεων των μυθιστορημάτων ήταν μια ερωτική ιστορία, όπου προβαλλόταν η επιθυμία του ανθρώπου να ξεφύγει από την πραγματικότητα.
— Σημαντικά έργα αυτού του είδους είναι «Τα κατά Δάφνην και Χλόην» του Λόγγου, «Λευκίππη και Κλειτοφών» του Αχιλλέα Τάτιου, γραμμένα στα τέλη του 2ου αι.
— Στο ίδιο πνεύμα γράφτηκαν τα «Αιθιοπικά» του Ηλιοδώρου στα τέλη του 3ου αι.
Ο Πλίνιος ο Νεότερος (1ος-2ος αι.
) έγραψε στα λατινικά τις «Επιστολές» με τις οποίες δίνει πληροφορίες για την κοσμική και τη λογοτεχνική κίνηση της εποχής του.
— Γνήσια ποιητική φωνή από τους Λατίνους ήταν ο Γιουβενάλης (1ος-2ος αι.
), που με τα ποιήματά του σατίριζε τη διαφθορά των αυτοκρατορικών χρόνων.
—- Στους κύκλους των πλουσίων και των πνευματικών ανθρώπων διαδόθηκε και καλλιεργήθηκε η ελληνική φιλοσοφική σκέψη, ιδιαίτερα των Στωικών και του Πλάτωνα.
—- Η στωική φιλοσοφία στους αυτοκρατορικούς χρόνους εκπροσωπήθηκε από τον Επίκτητο, η διδασκαλία του οποίου είχε χαρακτήρα ηθικού κηρύγματος, —- και από τον αυτοκράτορα Μάρκο Αυρήλιο, ο οποίος έγραψε «Τα εις εαυτόν» στην ελληνική γλώσσα, όπου παρουσιάζει την εσωτερική αγωνία του ανθρώπου της εποχής του6.
— Με σημείο αναφοράς τη φιλοσοφική σκέψη του Πλάτωνα, ο Πλωτίνος (2ος αι.
) έγινε εισηγητής του νεοπλατωνισμού.
— Πυρήνας της διδασκαλίας του ήταν ο άνθρωπος και η δισυπόστατη φύση του.
— Ο άνθρωπος, σύμφωνα με τη διδασκαλία του Πλωτίνου, είναι σύνθετο ον αποτελούμενο από ύλη και πνεύμα.
—- Τόσο η στωική φιλοσοφία όσο και ο νεοπλατωνισμός άσκησαν ιδιαίτερη επιρροή στη χριστιανική σκέψη που εκείνη την εποχή διαμορφωνόταν.
—- Την αυτοκρατορική εποχή καλλιεργήθηκαν από Ρωμαίους, και κυρίως από Έλληνες, οι επιστήμες.
—- Ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος, θείος του νεότερου, έγραψε έργο με τίτλο «Φυσική Ιστορία», ο Στράβων τα «Γεωγραφικά» και ο Γαληνός με τις ανατομικές έρευνες προώθησε την ανάπτυξη της ιατρικής.
—- Τα λαϊκά στρώματα που δεν είχαν τη δυνατότητα να γνωρίσουν τις ελληνικές φιλοσοφικές απόψεις πλησίασαν την καθημερινότητα και τα προβλήματα της ζωής με ένα διαφορετικό τρόπο απ’ ό,τι οι πλούσιοι και οι πνευματικοί άνθρωποι.
— Τους απλούς ανθρώπους επηρέασαν ιδιαίτερα τα κηρύγματα των ανατολικών θρησκειών όπως της Ίσιδας, της Κυβέλης, του Μίθρα, που επαγγέλλονταν μια πιο ευτυχισμένη «ζωή» μετά το θάνατο, όπου θα αποδιδόταν δικαιοσύνη στους κατατρεγμένους και βασανισμένους της καθημερινής ζωής.