6.2.3 Η κοινωνική κρίση
Η οικονομική και πολιτική κρίση είχε τις συνέπειές της στην κοινωνία.
Τον 3ο αι.
μ.
Χ.
οι κοινωνικές δομές αλλάζουν.
Παρατηρείται το φαινόμενο της αναζήτησης προστασίας των περισσότερων κατοίκων της αυτοκρατορίας από τους μεγάλους γαιοκτήμονες.
Η απασχόληση των ανθρώπων των πόλεων αλλά και των ελεύθερων καλλιεργητών στις μεγάλες γαιοκτησίες δημιούργησε νέες σχέσεις μεταξύ αυτών των ομάδων και των ιδιοκτητών.
Οι γαιοκτήμονες νοίκιαζαν ένα κομμάτι γης σε ελεύθερους καλλιεργητές και τους παρείχαν παράλληλα προστασία.
Έτσι δημιουργήθηκαν σχέσεις εξάρτησης που σταδιακά υποχρέωσαν τους ελεύθερους καλλιεργητές να προσκολληθούν ισόβια στις μεγάλες γαιοκτησίες.
Κατ’ αυτόν τον τρόπο δημιουργήθηκε ο θεσμός της δουλοπαροικίας*, δηλαδή των εξαρτημένων από τη μεγάλη γαιοκτησία καλλιεργητών.
Προς την ίδια κατεύθυνση συνέβαλε και η απόφαση - ουσιαστικά η ανάγκη - των μικροϊδιοκτητών γης να παραδώσουν τα δικά τους κτήματα στους μεγαλογαιοκτήμονες γείτονές τους.
Για την προστασία των περιοχών, εκτός από τον ιδιωτικό στρατό, ο κύριος της γης περιέκλειε την έπαυλη του με οχυρωματικό περίβολο, που βαθμιαία εξελίχθηκε σε πύργο.
Ο αριθμός των δούλων από τον 3ο αι.
μ.
Χ.
μειώθηκε.
Ένα μέρος απέκτησε την ελευθερία του.
Οι μεγαλογαιοκτήμονες προτιμούσαν τους απελεύθερους, γιατί τους νοίκιαζαν ένα κομμάτι γης, το οποίο καλλιεργούσαν και τους απέδιδαν ένα προκαθορισμένο μερίδιο από το ετήσιο εισόδημά τους.
Οι κοινωνικές αυτές διεργασίες οδήγησαν προοδευτικά στη διαμόρφωση μιας νέας κοινωνικής τάξης που αποτελούνταν από ελεύθερους καλλιεργητές και απελεύθερους.
Αυτοί ήταν στην πραγματικότητα εξαρτημένοι καλλιεργητές ξένου κλήρου και όχι δούλοι· είναι γνωστοί ως κολωνοί (coloni) από τα κείμενα της εποχής2.
Οι λίγοι κάτοικοι των πόλεων που ασχολήθηκαν με τη βιοτεχνία και το εμπόριο δεν μπορούσαν να εξελιχθούν οικονομικά και κοινωνικά.
Οι αυτοκράτορες, για να επιτύχουν τον εφοδιασμό της Ρώμης αλλά και των άλλων αστικών κέντρων με αγαθά, αποφάσισαν να ελέγξουν όσους ασχολούνταν με το εμπόριο και τη βιοτεχνία, καταγράφοντάς τους σε ιδιαίτερες επαγγελματικές ομάδες, τις συντεχνίες.
Από τον 4ο αι.
μ.
Χ.
μάλιστα μετέτρεψαν τις συντεχνίες σε κλειστές επαγγελματικές ομάδες με κληρονομικό χαρακτήρα.
Για παράδειγμα, ο μυλωνάς ή ο λιμενεργάτης ή ο έμπορος υφασμάτων και άλλοι έμειναν ισόβια προσκολλημένοι στο ίδιο επάγγελμα, το οποίο μάθαιναν και κληροδοτούσαν στα παιδιά τους.
"