6.2.5 Η παρακμή του αρχαίου κόσμου
Από την καταγραφή των παραγόντων, που συνέβαλαν στην κρίση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας κατά τον 3ο αι.
μ.
Χ.
, γίνεται φανερό ότι ποικίλα αίτια - η κρίση του αυτοκρατορικού θεσμού, η στρατιωτική αναρχία, η αλλοίωση των οικονομικών και κοινωνικών δομών της αυτοκρατορίας, οι βαρβαρικές επιδρομές και η επαγγελματοποίηση του στρατού - συνέβαλαν στην παρακμή της αυτοκρατορίας.
Ακόμα και οι μεταρρυθμιστικές προσπάθειες που έγιναν στις αρχές του 4ου αι.
μ.
Χ.
για την ενίσχυση της κεντρικής εξουσίας δεν ανέκοψαν την πορεία αυτή του αρχαίου κόσμου.
Οι απόψεις που έχουν διατυπώσει οι ιστορικοί σχετικά με τα αίτια και το φαινόμενο της κρίσης της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας είναι ποικίλες.
Οι διαφορετικές εκτιμήσεις εξηγούνται από τογεγονός ότι η κρίση αυτή ήταν μια εξαιρετικά σύνθετη ιστορική διαδικασία.
Η αρχαία αλλά και η νεότερη διανόηση ερμήνευσε το φαινόμενο εντοπίζοντας την κρίση σ’ έναν από τους παράγοντες που την προκάλεσαν: για άλλον ιστορικό η κρίση οφείλεται σε αίτια οικονομικά, για άλλον σε κοινωνικά, πολιτικά ή ιδεολογικά.
Η αποδοχή όμως μιας και μόνο άποψης θα ήταν λάθος ιστορικό και μερική απόκρυψη της αλήθειας.
Έργο του ιστορικού είναι να περιγράψει όσο γίνεται ακριβέστερα όλες τις πτυχές της κρίσης και να επισημάνει την πολυπλοκότητα των αιτίων και τις αλληλοεπιδράσεις τους.
Ωστόσο, πρέπει να επισημάνουμε ότι οι παράγοντες αυτοί που οδήγησαν στην παρακμή του αρχαίου κόσμου δημιούργησαν, νέες προϋποθέσεις βάσει των οποίων οργανώθηκε ο «μεσαιωνικός» κόσμος.
1 Με βάση τις πληροφορίες του παραθέματος 2 να περιγράψετε την κατάσταση στην οποία βρισκόταν ένα κολωνός (colonus) και να εξηγήσετε εάν υπήρχε κοινωνική ευελιξία στο καθεστώς της δουλοπαροικίας.
2 Να σχολιάσετε την άποψη του συγγραφέα στο παράθεμα 3 για την παρακμή της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.
3 Ο Κων.
Καβάφης στο ποίημά του «Περιμένοντας τον βαρβάρους» παρουσιάζει μία φανταστική σκηνή που απηχεί πιθανότατα την παρακμή της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.
Ποια στοιχεία από το ποίημα συνθέτουν κατά τη γνώμη σας την εικόνα της παρακμής; (Σε καμία περίπτωση το ποιήμα δεν πρέπει να θεωρηθεί ως πηγή ιστορικών πληροφοριών).
ΠΕΡΙΜΕΝΟΝΤΑΣ ΤΟΥΣ ΒΑΡΒΑΡΟΥΣ — Τι περιμένουμε στην αγορά συναθροισμένοι; Είναι οι βάρβαροι να φθάσουν σήμερα.
— Γιατί μέσα στην Σύγκλητο μια τέτοια απραξία; Τι κάθοντ’ οι Συγκλητικοί και δεν νομοθετούνε; Γιατί οι βάρβαροι θα φθάσουν σήμερα.
Τι νόμους πια θα κάμουν οι Συγκλητικοί; Οι βάρβαροι σαν έλθουν θα νομοθετήσουν.
— Γιατί ο αυτοκράτωρ μας τόσο πρωί σηκώθη, και κάθεται στης πόλεως την πιο μεγάλη πύλη στον θρόνο επάνω, επίσημος, φορώντας την κορώνα; Γιατί οι βάρβαροι θα φθάσουν σήμερα.
Κι ο αυτοκράτωρ περιμένει να δεχθεί τον αρχηγό τους.
Μάλιστα ετοίμασε για να τον δώσει μια περγαμηνή.
Εκεί τον έγραψε τίτλους πολλούς κι ονόματα.
— Γιατί οι δυο μας ύπατοι κ’ οι πραίτορες εβγήκαν σήμερα με τες κόκκινες, τες κεντημένες τόγες· γιατί βραχιόλια φόρεσαν με τόσους αμεθύστους, και δαχτυλίδια με λαμπρά, γυαλιστερά σμαράγδια· γιατί να πιάσουν σήμερα πολύτιμα μπαστούνια μ’ ασήμια και μαλάματα έκτακτα σκαλιγμένα; Γιατί οι βάρβαροι θα φθάσουν σήμερα και τέτοια πράγματα θαμπώνουν τους βαρβάρους.
— Γιατί κ’ οι άξιοι ρήτορες δεν έρχονται σαν πάντα να βγάλουνε τους λόγους τους, να πούνε τα δικά τους; Γιατί οι βάρβαροι θα φθάσουν σήμερα’ κι αυτοί βαριούντ’ ευφράδειες και δημηγορίες.
— Γιατί ν’ αρχίσει μονομιάς αυτή η ανησυχία κ’ η σύγχυσις.
(Τα πρόσωπα τι σοβαρά που εγίναν).
Γιατί αδειάζουν γρήγορα οι δρόμοι κ’ οι πλατέες, κι όλοι γυρνούν στα σπίτια τους πολύ συλλογισμένοι; Γιατί ενύχτωσε κ’ οι βάρβαροι δεν ήλθαν.
Και μερικοί έφθασαν απ’ τα σύνορα, και είπανε πως βάρβαροι πια δεν υπάρχουν.
Και τώρα τι θα γενούμε χωρίς βαρβάρους.
Οι άνθρωποι αυτοί ήσαν μια κάποια λύσις.
Κ.
Π.
Καβάφη, Ποιήματα, τ.
Α-Β, εκδ.
Ίκαρος 1972, τ.
Α, σ.
107-108.
"