Κατέφευγαν μόνο σε παροδικές εισβολές ή στην τακτική των ειρηνικών διεισδύσεων, όταν το ρωμαϊκό κράτος τους χρησιμοποιούσε σε μικρές ομάδες ως μισθοφόρους για τη φύλαξη των συνόρων ή ως καλλιεργητές στις ερημωμένες παραμεθόριες περιοχές.

Η κατάσταση αυτή μεταβλήθηκε το τελευταίο τέταρτο του 4ου αιώνα, όταν διαδόθηκε η φήμη ότι οι Ούνοι, νομάδες μογγολικής καταγωγής, πέρασαν το Βόλγα ποταμό (374 μ.

Χ.

).

Η μετακίνηση των Ούνων μέσα στον ευρωπαϊκό χώρο είχε ως φυσική συνέπεια τις αλυσιδωτές μεταναστεύσεις των γερμανικών φύλων προς τα δυτικά, στα εδάφη της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.

Οι μετακινήσεις αυτές, που κράτησαν περισσότερο από έναν αιώνα και έγιναν απειλητικότερες τον 5ο αιώνα, έμειναν γνωστές στην ιστορία ως η μεγάλη μετανάστευση των λαών.

Οι Ούνοι.

Στην αρχή δεν οργανώθηκαν σε ενιαίο κράτος, αλλά ζούσαν διεσπαρμένοι στις μεγάλες ευρωπαϊκές εκτάσεις βόρεια του Δούναβη, σε φυλές πολιτικά ασύνδετες8.

Προς το τέλος της τρίτης δεκαετίας του 5ου αιώνα δημιούργησαν ισχυρό κράτος, με επίκεντρο την περιοχή της σημερινής Ουγγαρίας.

Το κράτος τους οδηγήθηκε στο απόγειο της δύναμής του, όταν αρχηγός τους έγινε ο Αττίλας (434-453 μ.

Χ.

).

Ο Θεοδόσιος Β’, ο τότε αυτοκράτορας του Ανατολικού Ρωμαϊκού κράτους, υποχρεώθηκε να κλείσει πολλές φορές ταπεινωτικές συμφωνίες μαζί του, προκειμένου να εξασφαλίσει την εδαφική ακεραιότητα του κράτους και να κρατήσει τους Ούνους βόρεια του Δούναβη.

Παρ’ όλα αυτά, αρκετές φορές παραβιάστηκαν τα σύνορα της αυτοκρατορίας και οι ληστρικές επιδρομές τους ήταν ιδιαίτερα καταστροφικές για τις βόρειες περιοχές της Βαλκανικής.

Από τα μέσα του 5ου αιώνα ο Αττίλας αποφάσισε να στρέψει την πολεμική του δραστηριότητα προς τη Γαλατία.

Εκείηττήθηκε στα Καταλανικά Πεδία από το ρωμαϊκό στρατό και τα στρατεύματα των γερμανικών λαών, των Βησιγότθων, Βουργούνδιων, Σουηβών κ.

ά.

(451 μ.

Χ.

).

Στη συνέχεια στράφηκε στην Ιταλία και έφτασε μέχρι τα τείχη της Ρώμης, στην οποία όμως δεν επετέθη.

Επέστρεψε στην πρωτεύουσα του κράτους του, όπου και πέθανε μετά από δύο χρόνια (453 μ.

Χ.

).

Μετά το θάνατο του οι Ούνοι διασπάστηκαν σε μικρές ομάδες και συνέχισαν να ζουν νομαδικά στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη, έως ότου βαθμιαία αφομοιώθηκαν από άλλους λαούς.

Ανάλογη κατάσταση διαμορφώθηκε από την επανάσταση και τις επιδρομές των Βησιγότθων με αρχηγό τον Αλάριχο στα τέλη του 4ου αιώνα.

Οι επιδρομές αυτές προχώρησαν μέχρι την Πελοπόννησο και αντιμετωπίστηκαν από τον Στιλίχωνα, άλλο βάρβαρο στρατιωτικό ηγέτη που έστειλε το Δυτικό Ρωμαϊκό κράτος.

Στη συνέχεια ο Αλάριχος στράφηκε στην Ιταλία, όπου προς στιγμή αποκρούστηκε από άλλα γερμανικά φύλα, που τα χρησιμοποιούσε το Δυτικό κράτος ως φύλακες των συνόρων.

Έτσι, στις πρώτες δεκαετίες του 5ου αιώνα το δυτικό τμήμα της αυτοκρατορίας βρισκόταν σε συνεχή αναταραχή εξαιτίας των μετακινήσεων λαών που έρχονταν σε εξοντωτικές συγκρούσεις μεταξύ τους.

Την περίοδο αυτή των μετακινήσεων αξιοσημείωτο επεισόδιο ήταν η άλωση και η λεηλασία της ίδιας της Ρώμης από τους Βησιγότθους με αρχηγό τον Αλάριχο (410 μ.

Χ.

)9.

Ο θάνατος του την ίδια χρονιά στάθηκε η αιτία της μετακίνησης τους αρχικά στη Ν.

Γαλατία και στη συνέχεια στην Ισπανία, όπου ίδρυσαν κράτος.

Η εγκατάσταση γερμανικών λαών στη Δύση.

Οι μετακινήσεις των γερμανικών φύλων στη διάρκεια του 5ου αιώνα πήραν μεγάλη έκταση.

Συνέπεια των μετακινήσεων ήταν η δημιουργία νέων κρατών στα εδάφη της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.

Μετά τη δημιουργία του κράτους των Βησιγότθων στη Ν.

Γαλατία, οι Βάνδαλοι, άλλο γερμανικό φύλο, μετακινήθηκαν από τις περιοχές της Α.

Γερμανίας προς την Ισπανία και από εκεί πέρασαν στη Β.

Αφρική.

Κατά τη διάρκεια της τέταρτης δεκαετίας του 5ου αιώνα, κατέλαβαν τη Μαυριτανία, τη Νουμιδία (σημ.

Αλγερία) και, τέλος, την Καρχηδόνα, την οποία έκαναν ορμητήριο για τις πειρατικές τους επιδρομές.

Το κράτος τους επεκτάθηκε με την κατάληψη των μεγάλων νησιών της Δ.

Μεσογείου.

Αφού εδραίωσαν την κυριαρχία τους στη Β.

Αφρική, έκαναν ληστρικές επιδρομές στην Ιταλία και την Ελλάδα.

Σε μια απ’ αυτές στράφηκαν εναντίον της Ρώμης (455μ.

Χ.

), την οποία λεηλάτησαν και κατέστρεψαν πολλά από τα έργα τέχνης που τη στόλιζαν.

Η ενέργειά τους αυτή έμεινε γνωστή στην ιστορία με τον όρο βανδαλισμός.

Αργότερα, μια απόπειρα που έγινε από το Ανατολικό Ρωμαϊκό κράτος για τη διάλυση του κράτους των Βανδάλων κατέληξε σε αποτυχία.

Στη διάρκεια του πρώτου μισού του 5ου αιώνα συνεχίστηκαν οι εγκαταστάσεις των γερμανικών λαών σε εδάφη του Δυτικού κράτους.

Στη σημερινή κεντρική Γαλλία ιδρύθηκε το κράτος των Βουργουνδίων, ενώ στις βόρειες και δυτικές περιοχές της Γαλλίας δημιουργήθηκε το Φραγκικό κράτος.

Τέλος, τα γερμανικά φύλα των Αγγλοσαξόνων ξεκίνησαν την κατάληψη της Βρετανίας.

Έτσι, στα μέσα του 5ου αιώνα το Δυτικό Ρωμαϊκό κράτος είχε περιοριστεί περίπου στην ιταλική χερσόνησο.

Το τέλος του Δυτικού Ρωμαϊκού κράτους.

Από τα μέσα του 5ου αιώνα η Ιταλία ήταν σε κατάσταση συνεχούς αναταραχής, αφού η κρατική μηχανή είχε αποδιοργανωθεί και τη στρατιωτική ηγεσία είχαν στα χέρια τους Γερμανοί μισθοφόροι.

Στο θρόνο ανέβηκαν για μικρό διάστημα αυτοκράτορες ανίκανοι, που υποστηρίζονταν από τους Γερμανούς ή είχαν τη συγκατάθεση της Κωνσταντινούπολης.

Ουσιαστικά, τον αυτοκρατορικό θρόνο διατήρησε ο σεβασμός που έτρεφαν οι βάρβαροι προς το θεσμό του Ρωμαίου αυτοκράτορα.

Το 476 μ.

Χ.

, ο Οδόακρος, ηγεμόνας των Ερούλων, ενός γερμανικού φύλου, ο οποίος είχε αναγνωριστεί αρχηγός όλων των μισθοφορικών λαών στην Ιταλία, προχώρησε σε καθαίρεση του τότε αυτοκράτορα Ρωμύλου Αυγουστύλου, επειδή είχε καταλάβει το θρόνο χωρίς την έγκριση της Κωνσταντινούπολης.

Με πρεσβεία της συγκλήτου, που έστειλε στον αυτοκράτορα του ανατολικού τμήματος Ζήνωνα, ζήτησε την άδεια να κυβερνά στη Δύση εξ ονόματος του και εξήγησε ότι δε χρειαζόταν άλλος αυτοκράτορας.

Έτσι ο Οδόακρος αναγνωρίστηκε διοικητής της Ιταλίας με τον τίτλο του πατρικίου.

Στη Ρώμη έκτοτε δεν κυβέρνησε άλλος Ρωμαίος αυτοκράτορας.

Αν και στην πραγματικότητα δε συνέβη καμία μεταβολή, το έτος 476 μ.

Χ.

θεωρείται το τέλος του Δυτικού Ρωμαϊκού κράτους και συγχρόνως η συμβατική αρχή του Μεσαίωνα για τη Δύση.

Οι Οστρογότθοι.

Οι Οστρογότθοι είναι ο ανατολικός κλάδος των Γότθων.

Μέχρι τις αρχές του 4ου αιώνα ήταν εγκαταστημένοι στην περιοχή του Δνείπερου ποταμού.

Αυτοί πρώτοι υπέστησαν τις συνέπειες της μετακίνησης των Ούνων στους οποίους και υποτάχθηκαν.

Η φιλογοτθική πολιτική όμως του Μ.

Θεοδοσίου επέτρεψε την εγκατάσταση των Οστρογότθων στις περιοχές της σημερινής Ουγγαρίας με αντάλλαγμα τη φύλαξη των συνόρων.

Το τελευταίο τέταρτο του 5ου αιώνα, όταν αυτοκράτορας στην Κωνσταντινούπολη ήταν ο Ζήνων, οι βόρειες περιοχές της Βαλκανικής δεινοπάθησαν από τις επιδρομές τους.

Για να προστατεύσει ο Ζήνων το ανατολικό τμήμα της αυτοκρατορίας, έστρεψε τον ηγεμόνα των Οστρογότθων Θευδέριχο προς την Ιταλία, με σκοπό να απομακρύνει τον Οδόακρο.

Μετά από σκληρούς αγώνες ο Θευδέριχος κατέλαβε τη Ραβέννα, την πρωτεύουσα του Οδόακρου, και την έκανε έδρα του Οστρογοτθικου βασίλειου της Ιταλίας (493 μ.

Χ.

), παίρνοντας παράλληλα από τον αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης τον τίτλο του ρήγα (rex).

Έτσι, στα τέλη του 5ου αιώνα, από την παλαιά ρωμαϊκή αυτοκρατορία απέμεινε μόνο το ανατολικό τμήμα, περιορισμένο σε εδάφη της Βαλκανικής, της Μ.

Ασίας και περιοχών της Συρίας, της Παλαιστίνης και της Αιγύπτου.

Στη Δύση είχαν ιδρυθεί γερμανικά βασίλεια.

1 Να αξιολογήσετε το μεταρρυθμιστικό έργο του Διοκλητιανού.

Να λάβετε υπόψη σας το παράθεμα 1.

2 Γιατί ο Μ.

Κωνσταντίνος εγκατέλειψε το σύστημα της Τετραρχίας;3 Πώς κρίνετε την προσπάθεια του Ιουλιανού να επαναφέρει την ειδωλολατρία; Υπήρχε προοπτική επικράτησης των θρησκευτικών του απόψεων;4 Ποιες ήταν οι συνέπειες των αποφάσεων της συνόδου της Χαλκηδόνας για την αυτοκρατορία; (Να λάβετε υπόψη σας το παράθεμα 6).

5 Να προσδιορίσετε το πολιτισμικό επίπεδο των Ούνων με βάση τις πληροφορίες του παραθέματος 8.

6 Αφού μελετήσετε το παράθεμα 7 να απαντήσετε στις ακόλουθες ερωτήσεις: α) Ποια λύση προβάλλει για την αντιμετώπιση του προβλήματος του εκγερμανισμού του κράτους; β) Ποια επιχειρήματα χρησιμοποιεί;7 Πότε και με ποιον τρόπο επήλθε ο οριστικός χωρισμός της αυτοκρατορίας και ποια ήταν η τύχη του δυτικού της τμήματος;"