6.8. Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗΣ.

Ο πολιτισμός της Αναγέννησης (15ος- 16ος αι) Έγινε ήδη λόγος για την Αναγέννηση ως ένα γενικότερο πνευματικό κίνημα, που απελευθέρωσε τη σκέψη των ανθρώπων και διεύρυνε τους ορίζοντές τους.

Εκεί όμως που κυριολεκτικά μεγαλούργησε, υπήρξε ο τομέας των Γραμμάτων και των Τεχνών.

α.

Γράμματα: η εκτόπιση της λατινικής και ο θρίαμβος των εθνικών λογοτεχνιών Σε όλη την Ευρώπη, κατά το 16ο αιώνα, παρατηρείται άνθηση της λογοτεχνίας στις εθνικές γλώσσες, οι οποίες έχουν ήδη αποκτήσει την απαιτούμενη εκφραστική επάρκεια.

Στην Ιταλία οι σπουδαιότεροι συγγραφείς είναι: Ο Νικολό Μακιαβέλι (1469-1527), που έγραψε το πε- ρίφημο πολιτικό-φιλοσοφικό βιβλίο Ο Ηγεμόνας, όπου δείχνει τι οφείλει να πράττει ένας αρχηγός κράτους εναντίον των εχθρών του, για να διατηρήσει την εξουσία του.

Η χρήση ακόμη και αθέμιτων μέσων για το σκοπό αυτό επιτρέπεται, και αυτός ο αμοραλισμός στην πολιτική ορολογία ονομάστηκε Μακιαβελισμός .

Ο Αριόστο (1474-1533) είναι ο συγγραφέας του ευτράπελου έπους Ρολάνδος μαινόμενος, στο οποίο περιγράφει τις περιπέτειες του ερωτοχτυπημένου ανεψιού του Καρλομάγνου.

Ο Τορκουάτο Τάσσο (1544-1595) έγραψε το έπος Ελευθερωμένη Ιερουσαλήμ, που είναι εμπνευσμένο από τις Σταυροφορίες και αντανακλά το πνεύμα της Αντιμεταρρύθμισης.

Στη Γαλλία η Αναγέννηση άρχισε την περίοδο του Φραγκίσκου Α’, οπότε ο μεγάλος ελληνιστής Γουλιέλμος Μπυντέ εξέδωσε πολλά έργα αρχαίων συγγραφέων.

Ο Φραγκίσκος Ραμπελαί (1494-1553) είναι ο συγγραφέας του σατιρικού μυθιστορήματος Γαργαντούας και Πανταγκρουέλ, ενώ ο Μιχαήλ Μονταίνι (1533-1592) είναι γνωστός για τα Δοκίμια του.

Στην Ισπανία ο Μιχαήλ Θερβάντες , που θεωρείται ως ο κορυφαίος των ισπανικών γραμμάτων, είναι ο συγγραφέας του περίφημου μυθιστορήματος Δον Κιχώτης , στο οποίο αφενός σατιρίζεται ο ιπποτικός βίος, αφετέρου παρουσιάζεται ο άνθρωπος να αιωρείται δραματικά ανάμεσα στο όνειρο και την πραγματικότητα.

Στο θέατρο διακρίθηκαν μεγάλοι δραματουργοί όπως ο Καλντερόν και ο πολυγραφότατος Λόπε ντε Βέγκα .

Στην Πορτογαλία διακρίνεται ο Λουδοβίκος Καμόενς (1524-1580), συγγραφέας του έπους Λουζιτανοί, που είναι εμπνευσμένο από τις περιπέτειες των πορτογάλων θαλασσοπόρων.

Στην Αγγλία ζει ο μεγαλύτερος θεατρικός συγγραφέας των νεότερων χρόνων Ουίλιαμ Σαίξπηρ (1564-1616), του οποίου τα 37 θεατρικά έργα εξακολουθούν να παίζονται σε όλο τον κόσμο και να συγκινούν με τις αιώνιες αλήθειες που περιέχουν.

Τα δημοφιλέστερα έργα του είναι: Άμλετ, Οθέλλος, Μάκβεθ, Βασιλιάς Ληρ, Ιούλιος Καίσαρ, Ρωμαίος και Ιουλιέτα, Εμπορος της Βενετίας .

Ο Τόμας Μουρ είναι γνωστός κυρίως για το έργο του Ουτοπία , όπου προσπαθεί να δώσει λύσεις σε κοινωνικά προβλήματα που μέχρι σήμερα απασχολούν τον άνθρωπο.

Στην Ολλανδία κορυφαίος συγγραφέας αναδεικνύεται ο ανθρωπιστής και εισηγητής της ερασμικής προφοράς της αρχαίας ελληνικής γλώσσας Έρασμος .

Στο έργο του Μωρίας εγκώμιον καυτηριάζει την αμάθεια και το σχολαστικισμό.

β.

Επιστήμη.

Νέοι δρόμοι Μολονότι η επιστημονική παρατήρηση κερδίζει διαρκώς έδαφος, η μαγεία εξακολουθεί να εκτιμάται και κατά την Αναγέννηση.

Η χημεία, για παράδειγμα, στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στην αλχημεία ενώ στην αστρονομία διατηρούνται πολλά στοιχεία αστρολογίας.

Το μεσαιωνικό πνεύμα συνεχίζει να επικρατεί, δυσχεραίνοντας την προσπάθεια των πρωτοπόρων της επιστήμης να καταρρίψουν τις καθιερωμένες αντιλήψεις.

Το ιδανικό της Αναγέννησης, ο καθολικός άνθρωπος, φαίνεται και στην ανάπτυξη της επιστήμης και τεχνολογίας: ο Λεονάρντο ντα Βίντσι , ένας από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες της Αναγέννησης, είναι ταυτόχρονα αξιόλογος επιστήμονας, με πολλές εφευρέσεις στο ενεργητικό του (ατμοκίνητο πυροβόλο, σκάφανδρο, πτητική μηχανή κ.

λπ.

).

Τρεις είναι οι κορυφαίοι αναγεννησιακοί επιστήμονες που άνοιξαν το δρόμο της νεότερης επιστήμης: Ο Κοπέρνικος, ο Παράκελσος και Ο Βεζάλ.

Ο πολωνός Νικόλαος Κοπέρνικος (1473-1543) διατύπωσε τη θεωρία του ηλιοκεντρικού συστήματος, που πρώτος είχε συλλάβει τον 3ο αιώνα π.

Χ.

ο Αρίσταρχος ο Σάμιος.

Ο ελβετός γιατρός Θεόφραστος Παράκελσος (1493-1541) διατύπωσε επαναστατικές θεωρίες για τη χημεία, την ιατρική και τη φαρμακευτική.

Ο φλαμανδός Αντρέ Βεζάλ (1514-1564) ασχολήθηκε με την ανατομία και αποκάλυψε τα μυστικά του ανθρώπινου σώματος, με βάση επιστημονικές παρατηρήσεις.

Το έργο των πρωτοπόρων επιστημόνων της Αναγέννησης συνέχισαν λίγο αργότερα άλλοι σημαντικοί επιστήμονες.

Ο Ιωάννης Κέπλερ (1571-1630) διατύπωσε τους νόμους της κίνησης των πλανητών, ενώ ο Γαλιλαίος ολοκλήρωσε και επιβεβαίωσε τη θεωρία του Κοπέρνικου, αλλά για τις ιδέες του οδηγήθηκε στην Ιερή Εξέταση.

Τέλος, ο άγγλος Φραγκίσκος Βάκων (1561-1626) συνέβαλε στην εξέλιξη της επιστήμης αναδεικνύοντας την πρωταρχική σημασία του πειράματος και της εμπειρίας.

γ.

Η τέχνη της Αναγέννησης 1.

Το Κουατροτσέντο* Στην ιστορία της τέχνης, ο 15ος αιώνας είναι γνωστός με το όνομα κουατροτσέντο και προαναγγέλλει την ιταλική Αναγέννηση.

Στον αιώνα αυτό εμφανίζονται νέες τάσεις στην αρχιτεκτονική, κυρίως στην Ιταλία, με κύριους εκπρόσωπους τον Μιτρουνελέσκι , που σχεδίασε τον περίφημο τρούλο του ναού της Παναγίας των Λουλουδιών (Santa Maria del Fiore) και τον Αλμπέρτι , ο οποίος έκτισε ανάκτορα και ναούς στη Φλωρεντία και σε άλλες πόλεις.

Την περίοδο αυτή εμφανίζονται στην Ιταλία δύο μεγάλοι γλύπτες: Ο Λορέντσο Γκιμπέρτι (1378-1455), ο οποίος είναι ιδιαίτερα γνωστός για τις ανάγλυφες παραστάσεις του σε δύο πόρτες του Βαπτιστηρίου της Φλωρεντίας.

Η μία από αυτές ονομάστηκε από τον Μιχαήλ Αγγελο Πόρτα του Παραδείσου .

Ο Ντονατέλλο (1386-1466) μελέτησε την αρχαία γλυπτική και στο έργο του συνδυάζει την απλότητα των Αρχαίων με το ρεαλισμό και τη θρησκευτικότητα της μεσαιωνικής τέχνης.

Στη ζωγραφική ο Φρα Αντζέλικο (1387-1455) διακρίθηκε στην απόδοση θρησκευτικών θεμάτων.

Ο Μποτιτσέλι (1444-1510) είναι ίσως ο μεγαλύτερος ζωγράφος της εποχής του Κουατροτσέντο.

Εμπνέεται από τη θρησκεία και τη μυθολογία και εκφράζει το ανθρωπιστικό πνεύμα της φλωρεντινής Ακαδημίας και τις προτιμήσεις των προστατών και παραγγελιοδοτών του.

Πασίγνωστα είναι τα αριστουργήματά του Γέννηση της Αφροδίτης και Αλληγορία της Άνοιξης .

Οι μεγάλοι καλλιτέχνες της Αναγέννησης Αρχιτεκτονική.

Η αναγεννησιακή αρχιτεκτονική είναι έντονα επηρεασμένη από την κλασική αρχιτεκτονική, με κυριότερα χαρακτηριστικά την ακρίβεια των αναλογιών και την αρμονία.

Η ελληνορωμαϊκή αρχιτεκτονική παράδοση φαίνεται, επίσης, στη χρήση των αετωμάτων, των μετοπών, των ζωφόρων, των κιονοκράνων, των πεσσών, των προσωπείων, των μεταλλίων κ.

λπ.

Όλα αυτά συνιστούν τον αναγεννησιακό αρχιτεκτονικό ρυθμό.

Οι σημαντικότεροι εκπρόσωποι του ρυθμού αυτού εργάστηκαν στην Ιταλία.

Ο Μπραμάντε έκανε τα σχέδια του ναού του Αγίου Πέτρου στη Ρώμη και Ο Μιχαήλ Άγγελος τον αποπεράτωσε.

Ο Ανδρέας Παλλάντιο έδωσε λύσεις σε μεγάλα αρχιτεκτονικά προβλήματα, όπως αυτό της κατασκευής δεύτερου ορόφου στα αναγεννησιακά κτήρια.

Γλυπτική - Ζωγραφική.

Η μελέτη των αρχαίων γλυπτών εκ μέρους των καλλιτεχνών της Αναγέννησης άσκησε σημαντική επίδραση στο έργο τους.

Έτσι, η απεικόνιση του γυμνού σώματος επικρατεί στη γλυπτική αλλά και στη ζωγραφική, ενώ τα θέματα επιλέγονται τόσο από τη Βίβλο, όσο και από τη μυθολογία και την Ιστορία.

Οι προσωπογραφίες ενσωματώνονται συχνά στο τοπίο, αποδεικνύοντας τον ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα της αναγεννησιακής τέχνης, σε αντίθεση με το θεοκεντρικό της μεσαιωνικής.

Στο επίπεδο της τεχνικής, τα έργα γίνονται φωτεινότερα χάρη στη χρήση του λαδιού και αποδίδεται η τρίτη διάσταση με τη συστηματική εφαρμογή της προοπτικής.

Στην Ιταλία εργάζονται οι τέσσερις κορυφαίοι εκπρόσωποι της Αναγέννησης, Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι (1452-1519) είναι αντιπροσωπευτικός τύπος του καθολικού ανθρώπου της Αναγέννησης, Η μεγάλη συλλογή σχεδίων του αποδεικνύει την ενασχόληση του με πολλούς τομείς της τέχνης και της επιστήμης.

Από τα πιο γνωστά του έργα είναι η Τζοκόντα, ο Μυστικός Δείπνος και η Παρθένος των βράχων.

Ο Μιχαήλ Αγγελος (1475-1564) διακρίθηκε τόσο ως γλύπτης όσο και ως ζωγράφος.

Ένα από τα αριστουργήματά του είναι η τεράστια τοιχογραφική του σύνθεση Δευτέρα Παρουσία, στο εσωτερικό του παρεκκλησίου του Αγίου Σίξτου (Capella Sixtina) στο Βατικανό.

Στο γλυπτικό έργο του, έντονα επηρεασμένο από την αρχαία γλυπτική, εκφράζει την πάλη του πνεύματος εναντίον του θανάτου ( Δαβίδ, Πιετά, Μωυσής ).

Ο Ραφαήλ Σάντι (1483-1520) διακρίθηκε στη ζωγραφική και την αρχιτεκτονική.

Τα έργα του χαρακτηρίζονται από ακρίβεια στο σχέδιο, αρμονία των γραμμών και λεπτότητα των χρωμάτων.

Στο Βατικανό φιλοτέχνησε τις περίφημες συνθέσεις Η Σχολή των Αθηνών, Ο Παρνασσός κ.

ά.

, ενώ πασίγνωστες είναι οι Μαντόνες* του.

Ο Τιτσιάνο (1477-1576) αντλεί τα θέματά του από τη Βίβλο και τη μυθολογία, ενώ υπήρξε επίσης μεγάλος προσωπογράφος.

Προς το τέλος της Αναγέννησης, εμφανίζονται καλλιτέχνες που εντάσσονται στο ρεύμα του μανιερισμού , το οποίο χαρακτηρίζεται από στοιχεία εκζήτησης, από την ανορθόδοξη απόδοση των χρωμάτων, της έκφρασης των προσώπων και της προοπτικής.

Στους σημαντικότερους μανιεριστές κατατάσσονται ο ιταλός Τιντορέτο και Ο έλληνας Δομήνικος Θεοτοκόπουλος ή El Greco .

Ο Θεοτοκόπουλος (1545-1614) έζησε στην Ισπανία όπου και δημιούργησε πολλά από τα έργα του.

Στο έργο του συνυπάρχουν μνήμες από τη βυζαντινή αγιογραφία, αναγεννησιακή τεχνοτροπία, μυστικισμός, πάθος, δύναμη, δραματικότητα.

Τα θέματά του είναι κυρίως θρησκευτικά αλλά και τοπία, όπως και προσωπογραφίες.

Επειδή πρωταρχικό μέλημά του είναι η έκφραση και όχι ο σεβασμός των κανόνων της αναγεννησιακής τέχνης, θεωρείται πρόδρομος του εξπρεσιονισμού.

Στη Γερμανία ο μεγαλύτερος αναγεννησιακός καλλιτέχνης είναι ο ζωγράφος και χαράκτης Άλμπρεχτ Ντύρερ (1471-1528).

Στις Κάτω Χώρες η ζωγραφική επηρεάστηκε από την ιταλική αναγέννηση, αλλά ακολούθησε το δικό της δρόμο, που χαρακτηρίζεται από τάσεις ρεαλιστικές.

Ο Ιερώνυμος Μπος (1450-1510) είναι ένας από τους πιο πρωτότυπους ζωγράφους.

Τα θέματά του είναι φανταστικά και συμβολικά, ενώ οι απεικονιζόμενες μορφές παράξενες, αλλόκοτες, εφιαλτικές, τερατώδεις.

Ο Πήτερ Μπρέγκελ ο πρεσβύτερος (1525-1569) είναι και αυτός πρωτότυπος ζωγράφος που αποδίδει, με ιδιαίτερο τρόπο, κυρίως σκηνές από την καθημερινή ζωή των αγροτών.

Μουσική: Πριν από το 1500 η μουσική ήταν μονοφωνική.

Η σύγχρονη μουσική γραφή, τόσο η πολυφωνική όσο και η οργανική, γεννήθηκαν στην Ιταλία.

Σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της ευρωπαϊκής μουσικής έπαιξε το εκκλησιαστικό μουσικό όργανο, που η προέλευσή του είναι πιθανότατα βυζαντινή.

Το 1600 παρουσιάζεται και το πρώτο μελόδραμα , εγκαινιάζοντας ένα καινούργιο είδος, το λυρικό μουσικό θέατρο.

Ερωτήσεις