7.7. Η ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ ΚΑΤΆ ΤΟ 17ο ΚΑΙ 18ο ΑΙΩΝΑ

Η πνευματική ζωή κατά το 17ο και 18ο αιώνα 1.

Η ανάπτυξη των επιστημών και της φιλοσοφίας Η Φιλοσοφία.

Κατά το 17ο αιώνα επικρατούν ο εμπειρισμός , όπως διατυπώθηκε από τον Φραγκίσκο Βάκωνα στο Νέο Όργανο (1620) και ο ορθολογισμός* , που θεμελίωσε ο γάλλος Καρτεσιος (1596-1650), στο έργο του Λόγος για τη μέθοδο.

Ο άγγλος Τζον Λόκ (1632-1704) συνδυάζει τον εμπειρισμό με τον ορθολογισμό και θεωρείται πρόδρομος του Διαφωτισμού με τις ιδέες του για τις ατομικές ελευθερίες.

Ο ολλανδοεβραίος Μπαρούχ Σπινόζα είναι πανθεϊστής* και ταυτίζει τον Θεό με τη φύση στο βιβλίο του Ηθική, ενώ ο γερμανός Λάιμπνιτς (1646-1716) διατύπωσε μια ιδεαλιστική θεωρία, σύμφωνα με την οποία όλα τα όντα αποτελούνται από μονάδες, μεταξύ των οποίων υφίσταται μια προκατασκευασμένη αρμονία.

Κατά το 18ο αιώνα οι περισσότεροι φιλόσοφοι υιοθετούν τον εμπειρισμό και τη γνωσιολογία , ενώ σημαντικός είναι ο αριθμός των υλιστών φιλοσόφων.

Ο γερμανός φιλόσοφος Εμμανουήλ Καντ (1724-1804) στο περίφημο έργο του Κριτική του καθαρού λόγου αμφισβητεί την ορθότητα της ερμηνείας του κόσμου με βάση τον ορθό λόγο και την άποψή του θα ασπαστούν και άλλοι γερμανοί φιλόσοφοι.

Ωστόσο, οι περισσότεροι φιλόσοφοι είναι Γάλλοι, που η συγγραφική τους δραστηριότητα επεκτείνεται και σε άλλα θέματα, πέραν της φιλοσοφίας.

Εγινε ήδη λόγος για τον Βολταίρο , τον Μοντεσκιέ και τον Ρουσσό .

Οι γάλλοι φιλόσοφοι υπήρξαν και συνεργάτες στη συγγραφή της περίφημης Γαλλικής Εγκυκλοπαίδειας , που εξέδωσε ο Ντιντερό .

Οι φυσικές επιστήμες.

Κατά το 17ο αιώνα, η πρόοδος σε όλους τους τομείς είναι εντυπωσιακή.

Οι θεωρίες του Κέπλερ και του Γαλιλαίου γίνονται ευρύτερα γνωστές.

Ο άγγλος Νεύτων (1643-1727) διατύπωσε τους νόμους της παγκόσμιας έλξης, Ο Καρτέσιος εισήγαγε την αναλυτική γεωμετρία και ο Λάιμπνιτς (1646-1716) τον απειροστικό λογισμό* , ενώ ο γάλλος Πασκάλ (1623-1662) διατύπωσε τους νόμους της ατμοσφαιρικής πίεσης, της ισορροπίας των υγρών κ.

ά.

Οι θετικές επιστήμες γνώρισαν ιδιαίτερη ανάπτυξη κατά το 18ο αιώνα, οι εφαρμογές τους υποστηρίχθηκαν από τις κυβερνήσεις αρκετών κρατών και άνοιξαν νέους ορίζοντες στην ανθρώπινη σκέψη, βελτιώνοντας ταυτόχρονα τη ζωή σε πρακτικό επίπεδο, Σημαντικές υπήρξαν οι έρευνες στον ηλεκτρισμό από τον αμερικανό Βενιαμίν Φραγκλίνο (1706-1790), ο οποίος κατασκεύασε το αλεξικέραυνο, ενώ ο ιταλός Βόλτα (1745-1827) κατασκεύασε την πρώτη γαλβανική στήλη.

Ο σκώτος Τζέιμς Βατ (1736-1819) τελειοποίησε την ατμομηχανή και οι αδελφοί Μογκολφιέ κατασκεύασαν το πρώτο αερόστατο.

Ο γάλλος Λαβουαζιέ (1743-1794) διατύπωσε την αρχή της αφθαρσίας της ύλης, ο φυσιογνώστης Λαμάρκ συνέλαβε τη θεωρία της εξέλιξης των ειδών και ο φυσιοδίφης Μπυφόν τη θεωρία της γεωλογικής εξέλιξης.

Τέλος, ο πρώσσος Φαρενάιτ , ο σουηδός Κέλσιος και ο γάλλος Ρεωμύρ κατασκεύασαν τα πρώτα θερμόμετρα.

Η Ιστορία.

Οι μεγαλύτεροι ιστορικοί του 18ου αιώνα είναι ο ιταλός Βίκο (1668-1744) και ο άγγλος Εδουάρδος Γίββων (1737-1794).

Ο πρώτος διακρίνει στην ιστορία όλων των λαών τρεις φάσεις: τη θεϊκή, την ηρωική και την ανθρώπινη.

Ο Γίββων στο έργο του Παρακμή και πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας παρακολουθεί τη γενική κατεύθυνση της ιστορίας και όχι μόνο τα πρόσωπα και τα γεγονότα, όπως συνηθιζόταν μέχρι τότε, εντούτοις είναι υπερβολικός στις δυσμενείς κρίσεις του για το βυζαντινό πολιτισμό.

Γράμματα και Τέχνες α.

Η Λογοτεχνία Ο 17ος αιώνας ονομάζεται και αιώνας του Λουδοβίκου ΙΔ’, ο οποίος ενθάρρυνε την ενασχόληση με τα γράμματα και τις τέχνες όσο ελάχιστοι ηγεμόνες.

Η γαλλική λογοτεχνία ακολούθησε το γενικότερο κλασικιστικό πνεύμα που κυριάρχησε την εποχή αυτή και στις εικαστικές τέχνες.

Τα πρωτεία έχει το θέατρο με τους τρεις κορυφαίους δραματουργούς: Μολιέρο, Ρακίνα και Κορνέιγ.

Ο Μολιέρος (1622-1673) στις κωμωδίες του καταδικάζει την ανοησία και υποκρισία της εποχής του, διακωμωδεί την ανερχόμενη αστική τάξη και περιγράφει διαχρονικούς ανθρώπινους χαρακτήρες (Αρχοντοχωριάτης, Φιλάργυρος, Μισάνθρωπος, Κατά φαντασίαν ασθενής κ.

ά.

).

Ο Πιερ Κορνέιγ (1606-1684) αντλεί τα θέματά του από την ελληνική και ρωμαϊκή αρχαιότητα ( Πολύευκτος, Οράτιος, Σίννας κ.

ά.

), αλλά το αριστούργημά του είναι το ιπποτικό δράμα Σιντ.

Ο Ρακίνας (1639-1699) εμπνέεται από την ελληνική και ρωμαϊκή αρχαιότητα μιμούμενος τον Ευριπίδη ( Ανδρομάχη, Φαίδρα, Ιφιγένεια, Βρετανικός κ.

ά.

) και εμβαθύνει στο δράμα της ανθρώπινης ψυχής.

Στους γάλλους εκπροσώπους του λογοτεχνικού Κλασικισμού ανήκουν επίσης ο Μπουαλό (1636-1711), που αφιερώθηκε στην ηθικοπλαστική και σατιρική ποίηση και μιμείται το λατίνο λυρικό Οράτιο, ο Λα Φονταίν (1621-1695), που μιμείται τον Αίσωπο στο έργο του Μύθοι και ο Φενελόν (1651-1715), που με υπόδειγμα την Οδύσσεια έγραψε τις Περιπέτειες του Τηλέμαχου , έργο παιδαγωγικό.

Κατά το 18ο αιώνα, στη Γαλλία, εκτός από τους μεγάλους εκπροσώπους του Διαφωτισμού, που υπήρξαν ταυτόχρονα σημαντικοί λογοτέχνες, διακρίθηκαν ο Μπομαρσέ (1732-1799) και ο Μαριβώ (1688-1763) για τις κωμωδίες τους.

Πρός το τέλος του 18ου αιώνα εμφανίζεται το νέο πνευματικό και καλλιτεχνικό κίνημα του Ρομαντισμού*.

Στην Αγγλική λογοτεχνία παρατηρούνται τάσεις ρεαλιστικές και ανθρωποκεντρικές.

Οι κυριότεροι εκπρόσωποι είναι ο Ντανιέλ Ντεφόε (1660-1731), συγγραφέας του πασίγνωστου Ροβινσώνα Κρούσου και ο ιρλανδός Τζόναθαν Σουίφτ (1667- 1745), σατιρικός των ηθών και του πολιτισμού της εποχής του, με το έργο του Ταξίδια του Γκιούλιβερ .

Στη Γερμανία αναπτύσσεται το πνευματικό κίνημα Θύελλα και Ορμή που αγνοεί τον κλασικισμό και τον ορθολογισμό και στρέφεται προς το συναίσθημα και τη γερμανική παράδοση.

Ο Βίνκελμαν (1717-1768) δίνει διαφορετικό περιεχόμενο στην αρχαιολατρία με το έργο του Ιστορία της τέχνης κατά την αρχαιότητα και γίνεται ο θεωρητικός του νεοκλασικισμού.

Ο κορυφαίος γερμανός συγγραφέας και πραγματική μεγαλοφυία είναι ο Γκαίτε (1749-1832), που το ρομαντικό μυθιστόρημά του Τα πάθη του νεαρού Βέρθερου άσκησε σημαντική επιρροή στους νέους της Ευρώπης, ενώ το ποιητικό θεατρικό αριστούργημά του Φάουστ θεωρείται από τα σημαντικότερα ποιητικά έργα όλων των εποχών.

Ο Σίλλερ (1759-1805) είναι επίσης μεγάλος ποιητής και θεατρικός συγγραφέας, επηρεασμένος βαθιά από τις ιδέες του διαφωτισμού.

Τα θεατρικά έργα του αποτελούν κράμα της κλασικής τραγωδίας και του σαιξπηρικού θεάτρου.

β.

Οι εικαστικές τέχνες Κατά το 17ο αιώνα κυριαρχεί η τεχνοτροπία μπαρόκ (από την πορτογαλική λέξη baruca=ακανόνιστο κόσμημα).

Μολονότι το μπαρόκ προήλθε από την τελευταία φάση της αναγεννησιακής τέχνης, έχει πολλές διαφορές από αυτή: προτιμά τις καμπύλες, την πολυχρωμία και το διακοσμητικό φόρτο.

Το μπαρόκ είναι η τέχνη των ηγεμόνων και της καθολικής εκκλησίας.

Επιδιώκει να προκαλέσει τον εντυπωσιασμό και τη συγκίνηση, να εξυμνήσει το μεγαλείο των ηγεμόνων και το κύρος της καθολικής εκκλησίας απέναντι στους προτεστάντες.

Παρόλο που ξεκίνησε από την Ιταλία, με κύριους εκπροσώπους τον Καραβάτζιο και τον Καράτσι , το μπαρόκ αναπτύχθηκε περισσότερο στις Κάτω Χώρες.

Ο φλαμανδός Ρούμπενς (1577-1640) θεωρείται ο μεγαλύτερος ζωγράφος μπαρόκ.

Οι συνθέσεις του είναι δυναμικές, τολμηρές, με πλούσια και έντονα χρώματα.

Η φήμη του ξεπέρασε τα όρια της χώρας του και, χάρη σ αυτόν, το μπαρόκ διαδόθηκε σε ολόκληρη την Ευρώπη, ακόμα και τη μη καθολική.

Σύγχρονος του είναι ο ολλανδός Ρέμπραντ (1606-1669), το έργο του οποίου διακρίνεται για τον πλούτο των χρωμάτων, τη γνώση του σκιοφωτισμού, τη ζωντάνια και την έκφραση των ψυχικών καταστάσεων των προσώπων.

Ο φλαμανδός Βαν Ντάικ (1599-1641) υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους προσωπογράφους.

Ο ολλανδός Γιαν Βερμέερ (1632-1675) αγνοήθηκε για μεγάλο χρονικό διάστημα, εντούτοις σήμερα θεωρείται ως ένας από τους μεγαλύτερους ζωγράφους.

Στην Ισπανία ο Βελάσκεθ (1599-1660) αναδείχθηκε αριστοτέχνης στη χρήση των φωτεινών χρωμάτων και θεωρείται πρόδρομος του ιμπρεσιονισμού.

Ο Μουρίλλο (1617-1682) είναι ζωγράφος θρησκευτικών θεμάτων.

Στη Γαλλία υιοθετήθηκε ο κλασικισμός* , που έδωσε σημαντικά αρχιτεκτονικά έργα, κυρίως στην εποχή του Λουδοβίκου ΙΔ’, όπως για παράδειγμα τα ανάκτορα των Βερσαλλιών, που έγιναν πρότυπο για πολλά άλλα ανάκτορα στην Ευρώπη.

Στη ζωγραφική αξιολογότερος είναι ο Πουσσέν (1594-1665), που με το δυνατό λυρισμό του και την αγάπη του για τα αρχαία θέματα επηρέασε πολύ την κλασική ζωγραφική του αιώνα.

Από το 1730 έως το 1780 περίπου κυριαρχεί στην Ευρώπη ο ρυθμός ροκοκό (rocaille = όστρακο).

Το ροκοκό είναι η τέχνη των πλουσίων εμπόρων και των τραπεζιτών, των εκπροσώπων της αστικής τάξης, που αποτελούν και τους χρηματοδότες των έργων.

Το ενδιαφέρον τώρα στρέφεται από τον εξωτερικό στον εσωτερικό χώρο και η διακόσμηση δεν είναι πομπώδης, αλλά ευχάριστη.

Ακόμη και τα θρησκευτικά θέματα αποδίδονται με χάρη και κομψότητα.

Ο κυριότερος εκπρόσωπος του γαλλικού ροκοκό είναι ο Ζαν Αντουάν Βατό (1648-1721).

Το 1780 στη Γαλλία υποχωρεί το ροκοκό και εμφανίζεται ένα νέο ρεύμα, ο νεοκλασικισμός, που υιοθέτησε και η γαλλική επανάσταση για την καλλιτεχνική της έκφραση, με κυριότερο εκπρόσωπο τον Νταβίντ (1748-1825).

Στην Ιταλία σπουδαιότερος νεοκλασικιστής είναι ο γλύπτης Κανόβα (1757-1822).

Στην Ισπανία ο μεγάλος Γκόγια (1746-1828) με πρωτοτυπία και δύναμη, χιούμορ, μυστικισμό και ρεαλισμό γίνεται ένας από τους μεγαλύτερους πρόδρομους του ρομαντισμού.

γ.

Η μουσική Η Εκκλησία και οι ηγεμόνες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της μουσικής κατά το 18ο αιώνα.

Ο Βιβάλντι (1678-1741), ο Μπαχ (1685-1750), ο Χαίντελ (1685-1759) και ο Χάυδν γράφουν θρησκευτική μουσική, μελοδράματα, σονάτες, ορατόρια και συμφωνίες.

Ο αυστριακός Μότσαρτ (1756-1791) θεωρείται ο κορυφαίος του μουσικού λυρικού θεάτρου.

Εκτός από μελοδράματα έγραψε συμφωνίες, σονάτες, θρησκευτική μουσική και μουσική δωματίου .

Είναι αριστοτέχνης στις μελωδίες και συνδυάζει το μεγαλείο, την απλότητα και τη χάρη.

Τέλος, το έργο του Μπετόβεν (1770-1827), που υπήρξε μαθητής του Μότσαρτ, διακρίνεται για το βάθος των αισθημάτων και την ασύγκριτη εκφραστική δύναμη.

Ερωτήσεις